Tekst: Joop van der Heide, foto’s archief Hannemahuis. En Joachim de Ruijter
Harlingen – Woensdag 17 april is het 79 jaar geleden dat Harlingen werd bevrijd na vijf oorlogsjaren en bezetting door de Duitsers. In 2020 zou de 75ste bevrijdings-dagen 17 april én 5 mei, voluit worden gevierd maar de corona pandemie verhinderde dat. De organisatie die activiteiten van het Centraal Comité 1945 rond de 17de april en 5 mei heeft overgenomen, laat weten dat er in 2025 een Herdenking programma wordt aangeboden én er staat op 17 en 19 april en 5 mei een groot bevrijdingsfeest op het programma. Om toch nu aandacht te besteden aan de beëindiging van de Tweede Wereld Oorlog en bevrijding, hieronder een artikel rond de bevrijding van Harlingen door eenheden van het Canadese 9de leger.
Opmars vanuit het zuiden
April 1945 Op de linkerflank van het Canadese 2e Legerkorps lag de Canadese 3e Infanterie Divisie met hemelsbreed. 200 kilometer verderop naar het noorden, de einddoelen aan de Friese Waddenkust en Leeuwarden als belangrijkste divisie aanvalsdoel. Het burgerverkeer op de route Harlingen – Leeuwarden – Groningen werd op 5 april al stopgezet. Militaire colonnes mochten niet meer gehinderd worden in hun bewegingen om de Kop van de Afsluitdijk te bereiken. Vervolgens werd het vliegveld Leeuwarden op 6 april door de Duitsers afgeschreven voor militair gebruik. En de Arbeitsreferent te Leeuwarden oordeelde dat Ausweise niet meer nodig waren want ‘..Der Krieg ist ja am Ende..’
Razendsnelle opmars
In Friesland was er geen sprake van het voeren van een verdediging door de Duitse bezetters, hooguit van de vraag hoe het vege lijf te redden. Slechts één bataljon was er nodig om Friesland in een razendsnel tempo te doorkruisen vanaf Noordwolde tot aan de Friesche Wadden ten noorden van Dokkum. De ingezette brigades van de Canadese derde infanteriedivisie, behoefden alleen nog wat ‘opruimwerkzaamheden’ te verrichten. Alleen in de sector Harlingen en van Makkum en Pingjum tot aan de Afsluitdijk moesten de Canadezen voluit aan de bak. Vanuit Leeuwarden spoedde een van de bataljons zich in westelijke richting om Harlingen te bevrijden. Verder dan Franeker kwamen zij zondagmiddag 15 april niet.
Rechtsomkeert
De Canadese spits maakte bij Franeker rechtsomkeert, daarbij de ongeveer 500 achtergebleven Duitsers in Harlingen de gelegenheid gevend om op zondag 15 april en maandag 16 april op grote schaal vernielingen aan te richten. Bruggen werden vernietigd en meer dan 15 vaartuigen tot zinken gebracht. Op maandagochtend 16 april bereikte de voorhoede van de Canadezen Midlum. Vanuit Herbaijum werd Harlingen vroeg in de avond met artillerievuur bestookt door een luchtwaarnemer geleid. De Canadese commandant nam zijn toevlucht tot een beproefd gebleken recept. Eerst murw bombarderen, dan pas binnentrekken. Later op de avond van 16 april 1945 trokken de tirailleurs de stad in en konden zij zich rond middernacht meester maken van de binnenstad.
Beschonken Duitsers
Opmerkelijk was het aantal behoorlijk beschonken Duitse militairen die de Canadezen aantroffen. De Canadezen kwamen de stad in over de Harlingerstraatweg en Midlumerlaan. De belangrijkste verbindingsweg naar Franeker tot begin jaren 50 het Van Harinxmakanaal die toegangsweg doorsneed. Net als in de rest van Friesland was er in Franeker geen enkele tegenstand van de Duitse bezetters. Ze waren vóór de Canadezen uit gevlucht. De weerstand in Harlingen was dan ook verrassend. Uiteindelijk werd Harlingen op dinsdag 17 april 1945 bevrijd.
De bevrijding van de provincie Friesland was daarmee nog steeds niet een feit want bij de stelling Wons en Makkum werd tot 19 en 20 april nog volop gevochten door de Duitsers die de Afsluitdijk in handen probeerden te houden. Natuurlijk lukte dat niet en was Friesland na 20 april volledig bevrijdt.
De Canadezen zouden tot eind 1945 in Harlingen gelegerd blijven en namen volop deel aan de feestelijkheden in augustus, speelden sportwedstrijden en vermengden zich uitstekend met de Harlinger bevolking. In 2015 zijn er nog zeven van die bevrijders in Harlingen geweest, werden op het stadhuis door de burgemeester ontvangen met een Harlinger lunch, vermaakten zich kostelijk met een trio zangeressen die als de Andrew Sisters oorlogsliedjes ten gehore brachten. Men zou in 2020 de laatste Canadezen ontvangen maar ook hier stond corona dat niet toe. De laatste Canadese bevrijder van Harlingen overleed in januari 2023.
