Hoop op vrijheid: 80 jaar herdenken, eren en vieren

Een reis door de geschiedenis – Maandelijkse verhalen op weg naar de 80-jarige viering van de bevrijding in 2025

Tekst: Joop van der Heide

2. Landingen op Juno Beach door Canadese troepen

Op de vroege ochtend van 6 juni 1944 landden Amerikaanse, Canadese, Engelse en vrije Franse troepen op vier stranden in Normandië. De Duitse tegenstand was hevig, en de Canadese troepen die op Juno Beach landden, verloren die dag meer dan 900 soldaten. Toch slaagden de geallieerden erin bruggenhoofden te veroveren, de Duitse linies te doorbreken en razendsnel op te rukken naar de Rijn. In heel Europa sloegen miljoenen harten sneller: de dagen van de nazibezetting leken geteld. Die hoop vervloog echter toen de opmars stagneerde bij Arnhem. In Friesland, en ook in Harlingen, was de teleurstelling groot. Nog elf droevige maanden moesten worden doorstaan voordat de soldaten van de Canadese 3de Infanteriedivisie Friesland kwamen bevrijden.

Maar eerst terug naar 1941.

Hongerwinter

‘Gebrek aan alles en het werd steeds moeilijker,’ schreef Fokke Drost. De winter van 1941 was streng, net als in 1940 en 1943, en zelfs een Elfstedentocht werd gereden. Foto 3 toont schaatsers op de Ried langs het Duitse barakkenkamp op het Eendracht-terrein. Duitse soldaten keken vanaf de kant toe naar dit merkwaardige sportfestijn. De eerste weken na de bezetting waren chaotisch. Harlingers wisten niet goed wat hen te wachten stond en angst heerste. Toch leek het dagelijkse leven enigszins terug te keren, tot de Kriegsmarine in 1940 met zestien kleine mijnenvegers de haven van Harlingen bezette (foto 4). De onrust groeide: zou Harlingen met rust worden gelaten? Dat bleek niet het geval. Harry Drost beschrijft in zijn boek Harlingen in Oorlogstijd dat na de komst van deze schepen de echte ellende begon.

3. Elfstedenrijders op de Ried langs het Duitse barakkenkamp.

De eerste bommen op Harlingen

Op 13 juni 1941 vloog een Engels vliegtuig laag over de stad. Bij een tweede aanvalsgolf liet het toestel een bom vallen nabij het belastingkantoor op het Dok (nu Gastronoom). De schade bleef beperkt. Bij een ander incident werd een woning aan de Noorderhaven geraakt, eveneens zonder grote schade. De eerste bom was vermoedelijk bedoeld voor een munitieopslag in een loods aan het Dok, nu een appartementencomplex. Toen de mijnenvegers uiteindelijk vertrokken, was de opluchting groot. Maar die vreugde duurde niet lang: twee grote Duitse mijnenjagers namen hun plaats in.

Spertijd en verregaande beperkingen

Vanaf de eerste oorlogsweken voerden de Duitsers tal van beperkende maatregelen in:

Fietsplaatjes en -belasting werden afgeschaft, maar loon- en radiobelasting werden ingevoerd.
Fietsen werden massaal in beslag genomen en naar Duitsland gestuurd. De gevleugelde kreet na de oorlog werd: “Eerst mien fiets terug!”
Er gold een strikte verduisteringsplicht: geen straaltje licht mocht zichtbaar zijn.
Spertijd werd ingesteld: een half uur na zonsondergang tot een half uur voor zonsopgang mocht niemand op straat.
Benzine en olie werden verboden.
Samenscholingen van meer dan twintig mensen waren verboden, net als onnodig stilstaan op straat.

Naarmate de oorlog vorderde, werden de maatregelen strenger en drukkender. De bezetter maakte het sociale en culturele leven kapot: verenigingen hielden op te bestaan, sportevenementen verdwenen en de sociale cohesie versplinterde. Na de oorlog richtte men het Centraal Comité 1945 op om deze sociale, culturele en sportieve levens weer op te bouwen. Dit comité hield in 2020 op te bestaan, maar daaruit ontstond de projectgroep die nu de herdenkingen en vieringen van 80 jaar vrijheid in Harlingen organiseert.

1941: Vliegveld Leeuwarden en de bombardementen

Begin 1941 werd Fliegerhorst Leeuwarden in gebruik genomen. Het vliegveld, gebouwd met dwangarbeiders uit de hele provincie – onder wie Harlingers – was deels opgetrokken uit puin van het gebombardeerde Rotterdam. Dit maakte het tot een doelwit voor de RAF, en de aanvliegroute liep over Harlingen, wat leidde tot luchtgevechten boven Friesland (foto 5). Op 5 november 1941 werd Harlingen zwaar getroffen. Een Engelse bom sloeg in op de Sint Michaelschool aan de Schritsen (foto 6). Dertien mensen kwamen om, vijfhonderd huizen raakten beschadigd, en ook de synagoge in de Raamstraat (foto 7) en de katholieke kerk liepen zware schade op. Katholiek Harlingen moest jarenlang uitwijken naar de Roomse Hemel, een kapel in de Lichtboei aan de Rommelhaven.